Eρμηνείες του πραγματικού

O X. Σαββόπουλος αναλύει τις εξελίξεις στον χώρο της καλλιτεχνικής παραγωγής στις κρίσιμες για την εξέλιξη της τέχνης δεκαετίες 1970-1980, τόσο σε θεωρητικό και θεσμικό επίπεδο, όσο και σε επίπεδο καλλιτεχνικής παραγωγής. Στις αρχές της δεκαετίας του 1970 οι οικονομικές αλλαγές διαμορφώνουν μια νέα κοινωνική κατάσταση, γνωστή σαν μεταμοντέρνα εποχή, η οποία μοιραία θα επηρεάσει τον χώρο της τέχνης. Αρχικά αναζητείται τρόπος για να ανταποκριθεί η τέχνη στις νέες συνθήκες, ώστε να αναδεικνύονται τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της οικουμενικότητας. Ταυτόχρονα, όμως, η συζήτηση στρέφεται στην ανάδειξη της αυτονομίας του μερικού, που οδηγεί στην καταστρατήγηση ενός από τα πιο βασικά αξιώματα της μοντέρνας σκέψης, της καθολικότητας του συνόλου. Στη θεωρία της τέχνης η έννοια του μεταμοντέρνου εμφανίζεται στις αρχές του 1970. Ένας από τους πρώτους που χρησιμοποίησε τον όρο ήταν ο κριτικός λογοτεχνίας Ihab Hassan, ο οποίος αναδεικνύει την πρόθεση να εκφραστεί ένας σαφής λόγος, τόσο σε τεχνικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο εξιστόρησης του θέματος, στη θέση που μέχρι τότε κατείχε το επιφαινόμενο και η αοριστία. Στη συζήτηση θα συμμετάσχουν θεωρητικοί της τέχνης, φιλόσοφοι και εικαστικοί (Baudrillard, Lyotard, Foucault, Jameson, Restany, Greenberg, Schnabel κ.ά.). Η μεταστροφή που παρατηρείται στη δεκαετία του 1980 θα ξεκινήσει με τη βυθοσκόπηση του εσωτερικού κόσμου του καλλιτέχνη. Πολλοί καλλιτέχνες θα "υιοθετήσουν" τη σκέψη του Baudrillard για την ύπαρξη μιας αυτόνομης σφαίρας που απαρτίζεται από τον κόσμο του εμπορίου, των M.M.E. και του θεάματος, και η οποία παράγει κοινωνικά σύμβολα. Σε μια εποχή που τα μέσα μαζικής ενημέρωσης διαμορφώνουν την ανθρώπινη συνείδηση, ό,τι προσλαμβάνουμε σαν πραγματικό εμπεριέχει πάντα στοιχεία αναπαράστασης, όλα εμπεριέχονται στις ιδεολογίες των πολιτισμών που τα παράγουν ή τα ερμηνεύουν. Όμως, σύντομα αυτή η άποψη θα αμφισβητηθεί, και πολλοί καλλιτέχνες και θεωρητικοί θα συνταχθούν με την άποψη του Foucault ότι ο πολιτισμός μπορεί να αποτελέσει ένα πεδίο αντίστασης και αντίδρασης στον ισοπεδωτικό χαρακτήρα της εξουσίας. Στο τέλος της δεκαετίας του 1980 η περίοδος των μεγάλων επενδύσεων και των εξωφρενικών τιμών των έργων τέχνης θα πάρει τέλος με την "κατάρρευση" της Wall Street. Πλέον αναζητώνται εναλλακτικοί χώροι προβολής της καλλιτεχνικής παραγωγής, οι οποίοι να είναι σε θέση να υποστηρίξουν έργα και καλλιτέχνες που το ισχύον σύστημα παρουσίασης και διακίνησης της σύγχρονης τέχνης έχει αποκλείσει.