Η μελέτη εξετάζει όψεις της έκφρασης του ελληνικού εθνικού ιδεώδους, με έμφαση στους ιδεολογικούς προσανατολισμούς και την εκπαιδευτική δραστηριότητα των "Συλλόγων προς Διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων Αθηνών και Κωνσταντινουπόλεως" στη Μακεδονία των τελευταίων δεκαετιών της οθωμανικής περιόδου (τέλη του 19ου αι.). Αναλυτικά παρουσιάζονται η ίδρυση και η λειτουργία των διδασκαλείων Σερρών (1872-1875) και Θεσσαλονίκης (1876-1882), επιχειρείται όμως ταυτόχρονα και μία συγκριτική προσέγγιση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων των δύο σχολείων ως μέσων για τη διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης μέσω της παιδείας. Η μελέτη βασίζεται σε αρχειακό υλικό που δημοσιεύεται για πρώτη φορά.
