Ο Εγγονόπουλος συνθέτει, ως ζωγράφος κι αυτός, μια λυρική βιοεργοβιογραφία για τον Θεόφιλο και τον κόσμο του, διατυπώνοντας την άποψή του για τον καλλιτεχνικό βίο και προβάλλοντας την πεποίθησή του για τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα της τέχνης. Η αποποίηση του ακαδημαϊσμού και των ολοκληρωτισμών, ο γενναίος και περιπετειώδης βίος των μεγάλων υπερβάσεων, η αφοσίωση και η αγάπη για την τέχνη, η αντίδραση απέναντι στη βία και στην αδικία αποτελούν μερικές από τις αξίες που ενυπάρχουν στο ποίημα. Καθώς το À Revoir: Theophilos αποτελεί τη δική του συμβολή στην προβολή του Θεόφιλου, ο Εγγονόπουλος αναδεικνύει την τέχνη ως πατρίδα που ο λαϊκός ζωγράφος επέλεξε, ενώ παράλληλα θέτει θεωρητικά ερωτήματα που σχετίζονται με την πρόσληψή του και τις ιδεολογικές συζητήσεις που προκάλεσε το έργο του. Μέσα από την περιγραφή επιλεγμένων έργων του Θεόφιλου, ο Εγγονόπουλος υπερασπίζεται συγχρόνως τις δικές του θεματικές και χρωματικές επιλογές και συνομιλεί με τους δασκάλους και τους καλλιτεχνικούς του συντρόφους.
Το ποίημα αυτό δεν το περιέλαβε ο Εγγονόπουλος σε συλλογή του όσο ζούσε. Το τελικό προσχέδιό του μάλλον τοποθετείται χρονικά στο 1947, έτος που συμπίπτει με τη διοργάνωση της πρώτης ατομικής έκθεσης έργων του Θεόφιλου από το Βρετανικό Συμβούλιο. Η ζωγραφική του Θεόφιλου είχε ήδη ανακαλυφθεί το 1929 από τον Τεριάντ και έκτοτε εκτιμήθηκε και αναδείχθηκε από τη λεγόμενη γενιά του ’30, έχοντας μια σταθερή παρουσία στο έργο του Εγγονόπουλου. Το γεγονός ότι το À Revoir: Theophilos διαφοροποιείται τεχνικά και ειδολογικά από τα υπόλοιπα ποιήματά του την περίοδο αυτή, καθώς πρόκειται για ένα κείμενο περισσότερο προσωπικό και συγχρόνως μεταβατικό μεταξύ δύο κρίσιμων εκδόσεων: του Μπολιβάρ (1944) και της συλλογής Στην κοιλάδα με τους Ροδώνες (1978), μπορεί να δικαιολογεί την απόφαση του Εγγονόπουλου να μην προχωρήσει στην έκδοσή του. Σε αυτή φαίνεται πως συνέβαλε και το τεταμένο πολιτικό κλίμα των εμφυλιοπολεμικών χρόνων, αμέσως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, που οδήγησε στη χρήση του Θεόφιλου ως πεδίου ιδεολογικών αντιπαραθέσεων και προσεταιρισμών, στο πρόσωπο του οποίου διακυβευόταν η πνευματική ηγεμονία.
Γεννήθηκε στις 21 Οκτωβρίου του 1907 στην Αθήνα. Ο πατέρας του Παναγιώτης ήταν Κωνσταντινουπολίτης και ασκούσε το επάγγελμα του εμπόρου. Από το 1923 (σε ηλικία 12 χρονών) μέχρι το 1927 γράφεται εσωτερικός σε ένα Λύκειο στο Παρίσι. Εκεί διδάσκεται την κλασική γαλλική ποίηση. Το 1924 το μανιφέστο του Αντρέ Μπρετόν θα επηρεάσει και τον ίδιο. Το 1927 επιστρέφει στην Ελλάδα για να υπηρετήσει την θητεία του. Εργάστηκε αρχικά ως σχεδιαστής εξωφύλλων σε περιοδικά και το 1932 γράφτηκε στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας με δάσκαλο τον Κωνσταντίνο Παρθένη. Παράλληλα μαζί με τον Γιάννη Τσαρούχη θα φοιτήσει και στο καλλιτεχνικό εργαστήρι του Φώτη Κόντογλου. Την ίδια εποχή αρχίζει να δημοσιεύει και τις πρώτες του ποιητικές συλλογές (είναι επηρεασμένος αρχικά από τον Σολωμό και τον Μπωντλαίρ). Από τότε ξεκινά και ο διασυρμός της ποίησής του. Πολλά περιοδικά και εφημερίδες, ελληνικές και ξένες, παρωδούσαν τα ποιήματά του με εξευτελιστικά στο τέλος σχόλια. Το 1939 οργανώνει και την πρώτη έκθεση των έργων του ζωγραφικής, στο σπίτι του Νίκου Καλαμάρη. Από το 1940 αρχίζει η προσωπική του περιπέτεια. Με την επιστράτευση στέλνεται κατευθείαν στην πρώτη γραμμή του Αλβανικού μετώπου. Το μεταξικό καθεστώς τον κρατάει στην πρώτη γραμμή πυρός, αδιαλείπτως, έως το τέλος του πολέμου. Στο τέλος συλλαμβάνεται από τους Γερμανούς, στις 13 Απριλίου 1941, μετά από φονικότατη μάχη της Στρατιάς Κεντρικής Μακεδονίας, και στέλνεται παράνομα σε στρατόπεδο "εργασίας αιχμαλώτων", από όπου δραπετεύει και επιστρέφει στην Αθήνα με τα πόδια. Δεν σταματά να γράφει ποιήματα με όποιον τρόπο μπορεί. Στην ελεύθερη Ελλάδα αποκτά ένα πλήθος από καλλιτεχνικές πρωτοβουλίες με την ίδρυση συλλόγων στους οποίους συμμετέχει ενεργά, χωρίς να σταματήσει ποτέ να ζωγραφίζει ή να γράφει. Το 1967 γίνεται καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο στο ελεύθερο σχέδιο. Από το 1967 μέχρι και τον Αύγουστο του 1973 (οπότε και συνταξιοδοτείται) θα επηρεάσει σημαντικά τη φοιτητική ζωή μέσα και έξω από το Πολυτεχνείο. Στις 31 Οκτωβρίου 1985 θα αφήσει την τελευταία του πνοή στην Αθήνα. Τα έργα του είναι:
- "Μην ομιλείτε εις τον οδηγόν", 1938
- "Τα κλειδοκύμβαλα της σιωπής", 1939
- "Επτά ποιήματα", 1944
- "Μπολιβάρ", 1944
- "Η επιστροφή των πουλιών", 1946
- "Έλευσις", 1948
- "Ο Ατλαντικός" (ανάτυπο από το περιοδικό "Αγγλοελληνική Επιθεώρηση"), 1954
- "Εν ανθηρώ Έλληνι λόγω", 1957 (Α' Κρατικό Βραβείο Ποίησης, 1958)
- "Ποιήματα", τ. Α', Ίκαρος, 1966 (συγκεντρωτική έκδοση των συλλογών "Μην ομιλείτε εις τον οδηγόν" και "Τα κλειδοκύμβαλα της σιωπής")
- "Ελληνικά σπίτια", 1972
- "Ποιήματα", τ. Β', Ίκαρος, 1977 (συγκεντρωτική έκδοση των συλλογών "Μπολιβάρ", "Η επιστροφή των πουλιών", "Έλευσις", "Ο Ατλαντικός", "Εν ανθηρώ Έλληνι λόγω")
- "Στην κοιλάδα με τους Ροδώνες", 1978 (Α' Κρατικό Βραβείο Ποίησης, 1979)
- "Ο Καραγκιόζης, ένα ελληνικό θέατρο σκιών", Ύψιλον, 1980,
Μετά το θάνατό του εκδόθηκαν τα βιβλία:
- "Πεζά κείμενα" (συγκεντρωτική έκδοση), Ίκαρος, 1987
- "... και σ' αγαπώ παράφορα: Γράμματα στη Λένα 1959-1967" (επιμ. Δημήτρης Δασκαλόπουλος), Ίκαρος, 1993
- "Οι άγγελοι στον παράδεισο μιλού ελληνικά... (συνεντεύξεις, σχόλια και γνώμες, σε επιμ. Γιώργου Κεντρωτή)", Ύψιλον, 1999
- "Το μέτρον, ο άνθρωπος: πέντε ποιήματα και δέκα πίνακες", Ύψιλον, 2005
- "Ωραίος σαν Έλληνας: ποιήματα/The Beauty of a Greek: Poems" (δίγλωσση έκδοση, σε ανθολόγηση, μετάφραση & επιμ. David Connolly), Ύψιλον, 2007
Μετέφρασε, επίσης, πολλά έργα ξένων ποιητών.
Βαθύτατα πνευματικός άνθρωπος ο Νίκος Εγγονόπουλος, δεν ήταν μόνο ένας ζωγράφος και ποιητής, αλλά και ένας αληθινός στοχαστής. Παθιασμένος με τον υπερρεαλισμό μας κληρονόμησε ένα διαχρονικό έργο μίας αποκλειστικά δικής του ατμόσφαιρας. Το έργο του Εγγονόπουλου αντιμετώπισε αρνητικές αντιδράσεις που έφτασαν τα όρια του εμπαιγμού και της κατασυκοφάντησης. Μοναδικός συμπαραστάτης του υπήρξε ο επίσης υπερρεαλιστής Εμπειρίκος. Στη ζωγραφική, δάσκαλοί του ήταν ο Κωνσταντίνος Παρθένης και ο Φώτης Κόντογλου, άνθρωποι στους οποίους ο Εγγονόπουλος αναφερόταν πάντα με θαυμασμό. Ο ίδιος έλεγε: "Ως είμαι ζωγράφος το επάγγελμα και θεωρώ άλλωστε την ποίηση σα
