Κυβερνήσεις, χρηματαγορές και μακροοικονομία

Στην παρούσα έκδοση, η δομή του βιβλίου δεν έχει αλλάξει, καθώς οι σύγχρονες τάσεις στις οικονομικές αναλύσεις και στην άσκηση της οικονομικής πολιτικής είχαν ήδη ενσωματωθεί στην α' έκδοση, αντανακλώντας την πεποίθηση του γράφοντος ότι η οικονομική λογική είναι διαχρονική. Τα προβλήματα τείνουν να επανέρχονται, αν και το οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον είναι διαφορετικό· η λογική είναι η ίδια, οι λεπτομέρειες μόνο αλλάζουν. Θέματα όπως η δυναμική του αποπληθωρισμού χρέους, οι συναλλαγματικοί περιορισμοί και η θεσμική σχέση των κεντρικών τραπεζών με τις εκλεγμένες κυβερνήσεις, τα οποία μέχρι πρότινος εθεωρούντο ιστορικής σημασίας μόνο, επανήλθαν στο προσκήνιο· τα επανέφερε η δύσκολη οικονομική πραγματικότητα μετά την παγκόσμια κρίση η οποία ξέσπασε το 2007 και ακόμη ταλανίζει τις οικονομίες των βιομηχανικών χωρών. Επίσης, απλά αναλυτικά εργαλεία, όπως το υπόδειγμα IS/LM και η επέκτασή του το Mundell-Fleming, αποδείχθηκαν αποτελεσματικοί οδηγοί για την κατανόηση των χρηματοοικονομικών εξελίξεων, τη χάραξη της οικονομικής πολιτικής και τη λήψη οικονομικών και επενδυτικών αποφάσεων, στο πολύ ευμετάβλητο και επιρρεπές σε κρίσεις οικονομικό περιβάλλον στο οποίο ζούμε. Το αναδεικνύει η διαπίστωση του βραβευθέντος με το βραβείο Νόμπελ στα οικονομικά καθηγητή Paul Krugman: "...when the financial crisis came policy-makers relied on some version of the Hicksian sticky-price IS-LM as their default model; these models were ‘good enough for government work'. While there have been many incremental changes suggested to the DSGE model, there has been no single ‘big idea' because even the simpler IS-LM type models were what worked well. In particular, the policy re-sponses based on IS-LM were appropriate."1 1 "Good enough for government work? Macroeconomics since the crisis", by Paul Krugman, Ox-ford Review of Economic Policy, Vol. 34, No. 1-2, Spring-Summer 2018, pp. 156-168. Πρόκειται για διαπίστωση με την οποία συμφωνούν πολλοί ακαδημαϊκοί οικονομολόγοι, με σημαντική θητεία σε θέσεις ευθύνης σχετικές με την οικονομική πολιτική. Αντανακλάται, επίσης, στην πίεση από φοιτητές, ακόμη και κορυφαίων πανεπιστημίων, όπως το Harvard, για αλλαγή του τρόπου διδασκαλίας των οικονομικών, με στόχο να κατανοούν οι φοιτητές καλύτερα τι πιθανόν να μη λειτουργήσει σωστά στην οικονομία και πώς θα μπορούσε να αποφευχθεί· να κατανοούν, δηλαδή, τις αλληλεπιδράσεις της οικονομίας με το χρηματοοικονομικό σύστημα. Η δομή, λοιπόν, δεν έχει αλλάξει, αλλά το βιβλίο έχει αλλάξει ριζικά, καθώς έχει γραφεί σχεδόν από την αρχή. Οι πλέον αξιοσημείωτες αλλαγές συνοψίζονται κατωτέρω. Εστίαση. Παρότι το βιβλίο διατηρεί τον διεθνή προσανατολισμό του, αναγνωρίζοντας ότι δεν ζούμε σε μια απομονωμένη οικονομική νησίδα, αλλά ταξιδεύουμε στους ωκεανούς της διεθνούς οικονομίας και των διεθνών αγορών, η νέα έκδοση έχει περισσότερη Ελλάδα και περισσότερη Ευρώπη. Περισσότερη Ελλάδα, καθώς η χώρα μας θα αποτελεί για πολλά χρόνια αντικείμενο μελέτης των παθογενειών που δημιουργούν τις συνθήκες για κρίση, αλλά και της λανθασμένης πολιτικής των μνημονίων η οποία μετέτρεψε μία επώδυνη, αλλά αναγκαία, προσαρμογή, σε βαθύτατη κρίση χωρίς ορατό τέλος. Περισσότερη Ευρώπη, καθώς τα προβλήματα της Ελλάδος είναι αντανάκλαση και των θεσμικών αδυναμιών του ευρώ - αδυναμίες οι οποίες απειλούν τη μακροημέρευσή του και για τις οποίες δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις. Επίσης, στη β' έκδοση αναδεικνύονται περισσότερο θέματα τα οποία σχετίζονται με τις σύγχρονες τάσεις στην οικονομική πολιτική, και δη στη μακροπροληπτική εποπτεία. Ουσιαστικά, συζητούνται σε μεγαλύτερο βάθος, ως εφαρμογές των απλών αναλυτικών εργαλείων του βιβλίου, οι μακροοικονομικές αιτίες των κρίσεων και εξετάζονται λύσεις από την οικονομική πολιτική και το θεσμικό πλαίσιο, παρέχοντας, συν τοις άλλοις, ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο για την ανάλυση της μακροπροληπτικής εποπτείας. Σημαντικότερες αλλαγές. Ανάμεσα στις αλλαγές ξεχωρίζουν η επικαιροποίηση των διαγραμμάτων και των ενθέτων με τα πλέον σύγχρονα στοιχεία, ιδιαίτερα για την Ελλάδα και την Ευρώπη - τέτοια στοιχεία είναι πολύ ευκολότερο να βρεθούν από ό,τι μερικά χρόνια πριν. Προστέθηκαν, επί-σης, νέες ασκήσεις, εμπνευσμένες από την ελληνική και τη διεθνή εμπειρία των τελευταίων ετών. Επιπροσθέτως, αναλύονται σε μεγαλύτερο βάθος θέματα τα οποία σχετίζονται με τον πολλαπλασιαστή των δημοσίων δαπανών και την παγίδα του χρέους, στην ενότητα 10.6· τα αντισυμβατικά εργαλεία νομισματικής πολιτικής, στην ενότητα 12.3· τα εργαλεία μακροπροληπτικής εποπτείας, στην ενότητα 12.4· οι επιπτώσεις των μακροοικονομικών ανισορροπιών και της χρηματοοικονομικής σαθρότητας, στην ενότητα 14.5· και οι θεσμικές αδυναμίες του ευρώ, στην ενότητα 18.4. Περαιτέρω, η συζήτηση στο κεφάλαιο 14, για τη συνθήκη ισοδυναμίας των επιτοκίων και τους προσδιοριστικούς παράγοντες του ισοζυγίου χρηματοοικονομικών συναλλαγών, έγινε με τρόπο ο οποίος διευκολύνει την ανάλυση των συναλλαγματικών περιορισμών. Για την Ελλάδα, ειδικότερα, το κουβάρι των προβληματισμών αρχίζει να ξετυλίγεται από τα νέα ένθετα 10.24 "Η παγίδα του χρέους της Ελλάδος" και 16.6 "Ελλάδα 2010 - Υπήρχε ελπίδα για ένα ‘Ελληνικό θαύμα;' ". Φιλικότερο για τον αναγνώστη κείμενο. Το κείμενο έγινε φιλικότερο για τον αναγνώστη, λεκτικά και αισθητικά. Περισσότερα χρώματα στις εξισώσεις, για να τονίζεται η λογική, περισσότεροι τίτλοι ενοτήτων, για να σπάει η μονοτονία του κειμένου, συνεκτικότερα κείμενα, κομψότερα διαγράμματα και εξισώσεις. Επίσης, αριθμημένα βέλη στα πολύπλοκα διαγράμματα, για να είναι ευκολότερη η συζήτηση στο κείμενο, με χαρακτηριστικά παραδείγματα τη δυναμική του κακού αντιπληθωρισμού, στο σχήμα 5.2, του καλού αντιπληθωρισμού, στο ένθετο 5.12, και του αντιπληθωρισμού χρέους, στο ένθετο 5.13· την αποσταθεροποιητική δυναμική του χρέους, στο σχήμα 10.10· την παγίδα του χρέους, στο σχήμα 10.11· τους παράγοντες που επηρεάζουν το ισοζύγιο χρηματοοικονομικών συναλλαγών, στο σχήμα 14.4· και τη δυναμική των ‘δίδυμων' κρίσεων -συναλλαγματικών και τραπεζικών- στο σχήμα 17.2. Ευχαριστίες Οφείλω πολλές ευχαριστίες σε πολλούς συναδέλφους, αλλά και φοιτητές -προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς-, για τα γενναιόδωρα σχόλια, την επισήμανση πολλών αδυναμιών της πρώτης εκδόσεως και τις εύστοχες προτάσεις για βελτίωση του κειμένου. Είναι πάρα πολλοί για να τους αναφέρω ονομαστικά. Ιδιαιτέρως, όμως, ευχαριστώ τους φίλους και συναδέλφους καθηγητές Νικόλαο Απέργη, Δημήτριο Κυριαζή, Νικήτα Πιττή, Χριστόδουλο Στεφανάδη, Χρήστο Τσούμα και Γκίκα Χαρδούβελη, για τις ατελείωτες συζητήσεις και τους δημιουργικούς προβληματισμούς σχετικά με την οικονομική πολιτική, την ελληνική οικονομία και τον ρόλο των θεσμών, και Ιωάννη Σώρρο, ο οποίος πάντα έφερνε στο προσκήνιο την ανθρώπινη διάσταση των οικονομικών. Ομοίως, ευχαριστώ και τον φίλο και συνδιδάσκοντα στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς Γεώργιο Κόντο, ο οποίος, επιπλέον, διάβασε κριτικά το αναθεωρημένο κείμενο. Ευχαριστώ, επίσης, τον κ. Εμμανουήλ Κορνηλάκη, του εκδοτικού οίκου ΔΙΠΛΟΓΡΑΦΙΑ, για την πολύτιμη βοήθειά του σε όλα τα στάδια της διαδικασίας αναθεωρήσεως, και την κα Γεωργία Μεταξά-Μαριάτου, για τις ανεκτίμητες συμβουλές της σχετικά με φιλολογικά θέματα, έχοντας και οι δύο ανεξάντλητη υπομονή και μεγάλη διάθεση δημιουργικής προσφοράς. Τέλος, ευχαριστώ το Τμήμα Χρηματοοικονομικής & Τραπεζικής Διοικητικής, καθώς και το Πανεπιστήμιο Πειραιώς, φοιτητές, διδάσκοντες και διοικητικά στελέχη, για το δημιουργικό κλίμα το οποίο επέτρεψε την ολοκλήρωση της πολύμοχθης αναθεωρήσεως. Φυσικά, ουδείς εκ των προαναφερθέντων φέρει ευθύνη για τις όποιες αδυναμίες και παραλείψεις του βιβλίου.
Α.Α.Α. Μάρτιος 2019 iv