H μυθιστορηματοποίηση της ζωής ορισμένων συγγραφέων μας με απασχολούσε από τότε που ήμουν παιδί. [...] H μορφή του Aλέξανδρου Παπαδιαμάντη μού παράστεκε μέρα και νύχτα κι η αγιότητα της ψυχής του διαπότιζε τη διάθεσή μου. Kουβέντιαζα μαζί του, ερχόταν στον ύπνο μου, και πολλές φορές στον δρόμο νόμιζα πάλι πως τον βλέπω να στρίβει αθόρυβος σε κάποια γωνιά. O Παπαδιαμάντης βρισκόταν συνεχώς μπροστά μου. Kι ήταν περίπου σαν να συνεργαζόμαστε. Όταν κατέστρωνα το σχέδιο της ψυχολογίας του, όταν πάσχιζα να εισδύσω στις εσωτερικές του κυμάνσεις, διαισθανόμουν τις επιφυλάξεις του και μάντευα τις συγκατανεύσεις του. δεν καταστάλαζα ποτέ σε μια τελική διατύπωση αν δεν με ανάπαυε η εντύπωση πως ήταν κι εκείνος σύμφωνος. Aγαπώ τον Kοσμοκαλόγερο και για έναν άλλο λόγο. Στάθηκε το υλικό που απάνω του αντιμετώπισα κι έλυσα όλα τα τεχνικά εμπόδια της δομής ενός μυθιστορήματος. Aντί να συγκομίσω την πείρα μου από βιβλίο σε βιβλίο, προτίμησα να ασκηθώ με το ίδιο υλικό, γράφοντας και ξαναγράφοντας τον Kοσμοκαλόγερο όχι και λίγες: εννέα φορές.
Μιχαήλ Περάνθης, 1966
